Liderlik Masalı ve Güç Zehirlenmesi: Koltuğa Oturunca İnsanlık Unutulur Mu?

Giriş: Liderlik, Sunumlarda Var – Gerçekte Yok

Kurumsal dünyada en sık duyduğumuz kelimelerden biri “liderlik”. Her şirketin değerler listesinde yer alır, her yönetici CV’sine yazar. İnsan kaynakları sunumlarında “liderlik becerileri” parlatılır, oryantasyonlarda “ekibini ilhamla yönlendiren lider” hikâyeleri anlatılır.

Ama iş pratiğe gelince tablo değişir. “Liderlik” çoğu zaman “astlarına bağırmak”, “mikro yönetim yapmak” ve “her kararın altında kendi imzasını görmek istemek” anlamına gelir. Çünkü birçok yöneticinin aklında şu denklem vardır:

Yetki = Güç
Güç = Kontrol
Kontrol = Başarı

Oysa gerçek denklem çok daha basittir:

Güç ≠ Liderlik
Yetki ≠ Saygı

Koltuğun Yan Etkisi: Güç Zehirlenmesi Nedir?

Psikoloji literatüründe “power intoxication” yani güç zehirlenmesi, bir kişiye yetki verildiğinde zamanla empati kurma becerisini kaybetmesi ve kendi doğrularını tek gerçek olarak görmesi anlamına gelir.

Columbia Business School’dan Prof. Adam Galinsky’nin yıllardır yaptığı araştırmalar, yetki verilen kişilerin zamanla çevresindekilerin duygularını anlamakta zorlandığını, hatta bu konuda çaba göstermediğini ortaya koyuyor. Harvard Business Review’de yayımlanan bir makalede (Keltner, 2016) ise şu çarpıcı cümle yer alıyor:

“Güç, bir karakter büyüteci gibidir. Sizde ne varsa onu büyütür. Empatiniz varsa lider olursunuz, egonuz varsa zorba.”

Yani koltuğa oturduğunuzda değişmiyorsunuz; sadece iç dünyanızda gizli kalmış taraflar açığa çıkıyor.

Kurumlarda Güç Zehirlenmesinin Belirtileri

Bu “zehir” yayılmaya başladığında iş yerinde neler olur? İşte çok tanıdık sahneler:

• Toplantı Sahnesi: Siz bir fikir söylersiniz, yönetici sözünüzü keser ve aynı fikri beş dakika sonra kendi fikri gibi sunar.
• İmza Sendromu: En küçük kararda bile onay ister çünkü “o olmadan hiçbir şey olmaz”.
• Tatilde Excel: Siz izindeyken “küçük bir şey soracağım” diye başlayan ve beş dosyalık iş yüküne dönüşen mesajlar gelir.
• Güven Eksikliği: Her şeyi mikroyönetir çünkü kimseye güvenmez.
• İtibar Zehirlenmesi: Başarı sizin emeğinizle olsa bile alkışları kendisi toplar.

Bunlar sadece bireysel davranışlar değil; zamanla bir kurumsal kültüre dönüşür. En tehlikeli olanı da budur.

“Liderlik” Sandıkları Şey: Küçük Napolyon Sendromu

Kurumsal dünyada çok sayıda yönetici, liderlikten çok “küçük Napolyon” gibi davranır. Yetkiyi paylaşmak yerine onu korumaya çalışır. İlham vermek yerine korku yaratır. Ekip kurmak yerine etrafına “itaatkâr askerler” toplar.

Çünkü liderlik vizyon, güven ve rehberlik demektir.
Yöneticilik ise çoğu zaman sadece “ben dedim oldu” demektir.

Ve en trajikomik nokta: Gerçek liderler, ekiplerinin başarısıyla övünür. Güçle zehirlenmiş yöneticiler ise ekibinin başarısından bile rahatsız olur.

Araştırmalar Ne Diyor?

• Dacher Keltner (HBR, 2016): Güç sahibi kişiler zamanla empatiyi kaybeder ve başkalarının bakış açılarını anlamakta zorlanır.
• Adam Galinsky (Columbia): Yetki, bireyin davranışlarını daha keskin hale getirir; alçakgönüllü biri daha cömert, narsist biri daha zorba olur.
• Gallup 2023: Kötü yöneticiler nedeniyle çalışanların %57’si iş değiştirmeyi düşünüyor. En yaygın sebeplerden biri ise “kendini değersiz hissetme”.

Gerçek Liderlik Nedir (ve Ne Değildir)?

Gerçek Liderlik	Sahte Liderlik (Güç Zehirlenmesi)
Empati kurar ve dinler	Emir verir ve susturur
Yetkiyi paylaşır	Yetkiyi bir silah gibi kullanır
Başarıyı ekibiyle paylaşır	Başarıyı sahiplenir, hatayı suçlar
Vizyon ve yön belirler	Mikro yönetimle detaylara boğar
Güven inşa eder	Korku yaratır

Peki Ne Yapmalı?

Şirketlerin “liderlik eğitimi” adı altında PowerPoint sunumlarından fazlasını yapması gerekiyor. İşte birkaç öneri:

• Empati Eğitimleri: Yöneticiler sadece KPI’larla değil, insan psikolojisiyle de ilgilenmeli.
• 360 Derece Geri Bildirim: Astların yöneticilerine anonim geri bildirim verebildiği sistemler kurulmalı.
• Yetki Paylaşımı: Her karar tepedeki birkaç kişinin değil, ekibin katılımıyla alınmalı.
• Liderlik Ölçütü: Performans sadece rakamlarla değil, ekip memnuniyeti ve bağlılığıyla ölçülmeli.

Liderlik Koltukla Gelmez

Koltuğa oturunca lider olunmaz. Ünvan size sadece bir mikrofon verir; ne söylediğiniz ise tamamen kim olduğunuzla ilgilidir. Eğer içinizde empati yoksa, güç sizi daha da kör eder. Eğer vizyonunuz yoksa, yetki sizi daha da kibirli yapar.

Kurumsal dünyanın geleceği, koltuğunu bir taht gibi gören küçük Napolyonlarda değil; o koltuğu bir sorumluluk aracı olarak gören gerçek liderlerde.

Serinin bir sonraki bölümü:
“Mobbing: Kurumsal Stockholm Sendromu – Neden İnsanlar İşten Değil, Yöneticilerinden Kaçıyor?”